این یعنی طب سنتی پا به پای طب مدرن در خانه‌های ما نفس می‌کشد و استفاده از گیاهان برای تسکین درد و درمان بیماریها هنوز هم در کنار درمان‌های دارویی مدرن استفاده می‌شود.
شاید بتوان گفت امروزه بیش از هر زمان دیگری در سراسر جهان، مقوله سلامت به رجوع به طبیعت و دوری کردن از ترکیبات شیمیایی پیچیده گرایش یافته و احترام به طبیعت، الگو گرفتن از آن و استفاده مطلوب از مواهب طبیعی به تدریج از سطح مباحث علمی و تحقیقاتی خارج شده و در کلیه سطوح و عرصه فعالیت‌های تولیدی و خدماتی مورد توجه ویژه قرار گرفته است.
برگزاری اولین نمایشگاه محصولات گیاهان دارویی و ترکیبات طبیعی از 12تا15دی‌ماه، با هدف معرفی توانمندی‌های تولید‌کنندگان گیاهان دارویی و بهره‌گیری از آنان برای ترویج این تولیدات در کشور نشانی از این گرایش در کشور ما نیز به حساب می‌آید.
چنانکه دکتر رسول دیناروند معاون غذا و داروی وزارت بهداشت نیز در حاشیه این نمایشگاه به این نکته اشاره کرد: «در حال حاضر 5درصد از داروهای مصرفی کشور، گیاهی است و باتوجه به اینکه ایران از نظر طب سنتی و گیاهی پیشینه‌ای طولانی دارد، این سهم برای گیاهان دارویی بسیار ناچیز است.»
****
طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت(WHO) در سال1978 مجموعه تمامی علوم نظری و عملی که در تشخیص طبی، پیشگیری و درمان بیماریهای جسمی، ذهنی یا ناهنجاری‌های اجتماعی به کار می‌رود و به صورت گفتاری یا نوشتاری از نسلی به نسلی دیگر انتقال می‌یابد را «طب سنتی» می‌گویند.
دکتر سیدمهدی میرغضنفری- متخصص فیزیولوژی و مدیر گروه تحقیقات طب سنتی ایران می‌گوید: «بعضی از کشورها در تاریخچه و تمدن خود دارای علوم، آداب و رسوم طبی بوده‌اند که این مجموعه در این کشورها به عنوان طب سنتی شناخته می‌شود مثل آفریقا، آمریکای لاتین، کشورهای غرب اقیانوس آرام و آسیای جنوب شرقی(ایران، هند، چین و...) اما برخی دیگر از کشورها این طب را نداشته و از طب سنتی کشورهای دیگر استفاده می‌کنند.»
وی در ادامه می‌گوید: «گاهی اوقات طب سنتی ایران با طب‌های دیگر مثل طب گیاهی، طب یونانی، طب عربی، طب اسلامی و یا موارد دیگر اشتباه گرفته می‌شود در حالی‌که طب سنتی ایران یک مکتب مستقل است که می‌تواند با عوارض و هزینه کمتر به حل معضلات درمانی کمک کند.»
دکتر تقی قفقازی- استاد گروه فارماکولوژی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان-نیز می‌گوید: «علم داروهای شیمیایی را در خدمت گیاه‌درمانی گذاشته و جهادی را آغاز کرده‌ایم تا مصرف صحیح گیاهان دارویی را به مردم یادآور شویم.»
البته دکتر قفقازی معتقد است که اگر بگوییم گیاهان دارویی برای تمام بیماریها مفید است، حرف درستی نخواهد بود چرا که برحسب نوع بیماری، گیاهان دارویی قادر به تاثیرگذاری‌های سودمند هستند به شرطی که از آنها به نحو صحیح استفاده شود.
یافته‌های جدید
در سالهای اخیر تاکید مسئولان وزارت بهداشت بر ساماندهی بازار داروهای گیاهی ایران بیشتر شده است. طبیعتا مطالعات و تحقیقات در این زمینه، پیش نیاز این توسعه به حساب می‌آید و محققان ایرانی نیز در این باره به مطالعات گسترده‌تر ی پرداخته‌اند.
دکتر قفقازی به نوعی درمان موثر برای بیماری هپاتیتC و التهاب کبد اشاره کرده و می‌گوید: «در سایر کشورها با استفاده از داروهای ضدویروس و اینترفرون برای درمان آسیب‌های کبدی ناشی از هپاتیتC اقدام می‌کنند که هم هزینه هنگفتی را در بر دارد و هم عوارض آن زیاد است اما ما در مقابل موفق به استخراج ماده موثره‌ای از گیاهان «خارمریم» به نام «سیلی مارین» شده‌ایم که این ماده باتوجه به آزمایشات انجام شده قادر است سلول‌های از بین رفته کبدی را بازسازی و فعال‌سازی کند.»
وی در ادامه به تجارب بالینی این دارو در اصفهان و نتایج به دست‌آمده از آزمایش سیلی مارین در یک گروه نمونه 20نفری اشاره می‌کند و می‌گوید: «پس از انجام آزمایشات متعدد از جمله بیوسپی کبد، حدود 12نفر از افراد مورد آزمایش نتایج مثبتی را نشان دادند.»
«سیلی مارین» دارای خاصیت ضد اکسیدانی بسیار قوی است و در تمام دنیا برای بیماری‌هایی از جمله فشار خون بالا، چربی‌های خون، بیماریهای قلبی-عروقی و پیشگیری از سکته از آن استفاده می‌شود.
این ماده موثره و آنتی اکسیدان‌هایی از این دست به وسیله مقابله با آسیب‌های حاصله از واکنش‌های اکسیداتیو مانع از ایجاد آسیب‌های کبدی می‌شود.
دکتر قفقازی با اشاره به آلودگی‌های محیطی روزافزون می‌گوید: «ما به شکل روزمره در معرض آلودگی‌های محیطی مثل سرب هستیم و این آلودگی‌ها و همچنین وجود بیماریهای مزمنی مثل صرع و فشار خون که مصرف طولانی‌مدت دارو را در پی دارد، عواض ناخوشایندی را بر کبد به جا می‌گذارند که با استفاده از خاصیت آنتی اکسیدانی بسیار قوی سیلی مارین(10برابر ویتامینC و خاصیتE آنتی اکسیدان دارد) می‌توان آن را درمان کرد.»
جالب است بدانید در قرن بیستم در آمریکا توصیه‌های فراوانی در مورد گیاه خارمریم انجام شده بود و همچنین برگ‌های این گیاه در سالاد مورد استفاده قرار می‌گرفت. همچنین در سال1968 گروهی از دانشمندان آلمانی با استفاده از ماده موثره سیلی مارین برای درمان آسیب‌های کبدی ناشی از الکلیسم استفاده می‌کردند.
درمان‌های گیاهی ریزش مو
در ایران حدود 700 گونه گیاه دارویی و مفید می‌روید که 5 برابر تمام گیاهانی است که در اروپا به‌عمل می‌آیند و بنابراین احیای فرهنگ قدیمی استفاده از گیاهانی دارویی در کشور با توجه به رشد فناوری ضروری به نظر می‌رسد.
دکتر فریبرز معطر- استاد فارماکولوژی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان- که در تحقیقات خود در زمینه گیاهان دارویی به درمان‌های مؤثری برای رفع اختلالات پوستی دست یافته است، می‌گوید: «پوست عضوی است که بیش از سایر نقاط بدن در معرض محیط بیرونی، ضربات و آلودگی‌ها قرار دارد و از آنجایی که تمام بدن را به مساحتی حدود 4 مترمربع می‌پوشاند بنابراین حفاظت از پوست بسیار لازم است.»
این در حالی است که در بین داروهای مصرفی، داروهای مربوط به بیماریهای پوستی بیشترین میزان را به خود اختصاص می‌دهد.
دکتر معطر در ادامه به برخی از این گیاهان دارویی اشاره می‌کند و می‌گوید: «گزنه، خارخاسک و پرسیاوشان، گیاهان معالج ریزش مو هستند یا برای درمان بیماری پوستی برص می‌توان از گیاهی با نام «کندوس» یا «خربق» استفاده کرد، همچنین قارچ‌های پوستی به‌وسیله مصرف آویشن شیرازی، حنا، سیر، زردچوبه و سدر قابل درمان است.»
وی در ادامه به بیماری پسوریازیس اشاره می‌کند و می‌گوید: «بیماری پوستی پسوریازیس را که در گذشته غیرقابل درمان تلقی می‌کردند، می‌توان با استفاده از شاتره و کندر بهبود بخشید. البته در سالهای اخیر از گیاهی به نام خله یا آمی ماژوس استفاده می‌شود و خوشبختانه به شکل خود رو در مزارع نیشکر اطراف اندیمشک می‌روید.»
دکتر معطر همچنین به التهاب پوستی و سوختگی‌ها اشاره می‌کند و از گل همیشه بهار، بابونه شیرازی، گیاه ختمی، تنباکوی کوهی و شیرین‌بیان به عنوان گیاهان مؤثر در رفع التهاب یاد می‌کند.
بد نیست بدانید که «گل همیشه بهار» به عنوان درمان مؤثری برای بهبود «زخم بستر» پیشنهاد شده است.
هیرسوتیسم (رشد موهای زاید) هم با ترکیبی از گیاهان تاتوره، شوکران و بذرالبنج قابل درمان است. همچنین آکنه یا جوش صورت که مبتلایان زیادی هم دارد با مصرف توامان آویشن شیرازی و بابونه و پوست گردو رفع می‌شود.
دکتر معطر در پاسخ به این سؤال که آیا گیاهان دارویی درمان قطعی برای بیماریهای فوق محسوب می‌شوند می‌گوید: «در دنیا هیچ درمان قطعی وجود ندارد، پس کلمه قطعی عوام‌فریبانه است به‌علاوه اینکه طبیعت انسان‌ها با هم متفاوت است بنابراین تأثیر درمان‌ها متفاوت خواهد شد اما نکته‌ای که وجود دارد این است که ما علاوه بر استفاده از اطلاعات به‌جا مانده از طب قدیم مواد مؤثره به‌دست آمده را مورد تحقیقات گسترده فارماکولوژی و بالینی قرار می‌دهیم و سپس تجویز می‌کنیم.»
درمان دردهای مفصلی
از زنجبیل برای درمان اسهال، تهوع و استفراغ و همچنین تسکین دهنده‌ای برای دردهای مفصلی از چهار قرن قبل از میلاد مسیح استفاده می‌شده است. اما در جوامع امروزی زنجبیل بیشتر به عنوان ادویه معرفی شده است و خواص درمانی آن نادیده گرفته شده است.البته در سالهای اخیر برای درمان مجموعه بیماریهای حرکت (بیماری سفر- دریازدگی و...) به آن توجه شده است.
دکتر هادی علوی- داروساز- در این زمینه می‌گوید: «سازمان فضایی آمریکا پس از انجام آزمایشات متعدد به وسیله صندلی‌گردان، اثرات ضدتهوع و سرگیجه زنجبیل را تأیید کرد، ضمن اینکه این گیاه برخلاف سایر داروهای ضدتهوع و سرگیجه، خواب‌آور نیست.»
وی در ادامه به اثرات آنتی‌اکسیدانی زنجبیل اشاره می‌کند و می‌گوید: «اثر آنتی‌اکسیدانی زنجبیل باعث پیشگیری از بسیاری از بیماریها از جمله سرطان و بیماریهای قلب و عروق است و اثرات ترموژنیک (گرمازایی) آن سبب می‌شود تا همه افرادی که دائماً احساس سرما در بدنشان می‌کنند با مصرف 1 عدد کپسول به‌دست آمده از زنجبیل آن را درمان کنند.»
وی خاصیت برجسته دیگر زنجبیل را اثرات ضد روماتیسم آن بیان می‌کند و اثر آن در مهار ترشح پروستاگلانیدین‌ها (عوامل التهاب‌زایی) را بیشتر از داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی نظیر آسپرین و ایبوپروفن می‌داند. علاوه بر اینکه عوارض گوارشی که در نتیجه مصرف داروهای شیمیایی وجود دارد در اثر مصرف زنجبیل پیش نمی‌آید.»
اولین قدم، آگاه‌سازی مردم است
دکتر فریبرز معطر معتقد است: «اولین گام در جهت رسیدن به هدف اصلی جایگزینی مواد طبیعی در درمان، اطلاع‌رسانی صحیح به مردم از طریق رسانه‌های گروهی و همچنین برگزاری کارگاههای آموزشی برای پزشکان است چرا که با افزایش آگاهی پزشکان در زمینه گیاهان دارویی و تجویز صحیح آنها برای افراد به عنوان یکی از مهمترین اصول فراگیر شدن این نوع درمان محسوب می‌شود.»
دکتر تقی قفقازی نیز در تأیید لزوم جایگزینی داروهای شیمیایی با داروهای گیاهی و بازگشت به طب سنتی می‌گوید: «مصرف داروهای شیمیایی در ایران بسیار بالاست؛ مثلاً مصرف آنتی‌بیوتیک در کشور ما برابر کشور چین است. این یعنی ما از مصرف صحیح گیاهان دارویی غافل مانده‌ایم.»
